Światowy Dzień Zdrowia

Co to są antybiotyki?

  Antybiotyki, występujące również pod nazwą leków przeciwdrobnoustrojowych, są lekami mającymi zdolność zabijania bakterii lub hamowania ich wzrostu w celu leczenia zakażeń u ludzi, zwierząt niekiedy roślin. Antybiotyki są lekami do  leczenia zakażeń bakteryjnych (na przykład pneumokokowego zapalenia płuc   lub gronkowcowego zakażenia krwi); leki przeciwdrobnoustrojowe  charakteryzujące się aktywnością wobec wirusów nazywane są zazwyczaj    lekami przeciwwirusowymi (jak leki przeciwko grypie, zakażeniu wirusem HIV  czy opryszczce). Nie wszystkie antybiotyki działają na wszystkie bakterie.  Istnieje ponad 15 różnych klas antybiotyków różniących się pomiędzy sobą  strukturą chemiczną i działaniem przeciwbakteryjnym. Dany antybiotyk może  być skuteczny względem jednego lub wielu gatunków bakterii.

 Co to jest antybiotykooporność? 

 Bakterie charakteryzują się antybiotykoopornością w przypadku, gdy dany    antybiotyk traci zdolność ich zabijania lub hamowania ich wzrostu. Niektóre   bakterie są w naturalny sposób oporne względem niektórych antybiotyków  (antybiotykooporność naturalna). Poważniejszy problem pojawia się w  przypadku, gdy bakterie zazwyczaj wrażliwe na działanie antybiotyków stają  się oporne w wyniku zajścia zmian genetycznych (antybiotykooporność nabyta). Bakterie oporne przeżywają w obecności antybiotyku i w dalszym ciągu  namnażają się, powodując przedłużającą się chorobę, a niekiedy śmierć.  Zakażenia wywołane bakteriami opornymi mogą wymagać dodatkowej opieki,  jak również zastosowania alternatywnych i droższych antybiotyków, które  mogą także wywoływać większą liczbę działań niepożądanych.

Przyczyny antybiotykooporności

  Jaka jest najważniejsza przyczyna powstawania antybiotykooporności?  Antybiotykooporność jest naturalnym zjawiskiem powstającym w wyniku zmian w DNA bakterii (mutacje, pozyskiwanie obcego DNA). Nadmierne i niewłaściwe  stosowanie antybiotyków przyspiesza pojawianie się i rozprzestrzenianie  bakterii antybiotykoopornych. Przy ekspozycji na antybiotyk wrażliwe bakterie giną, bakterie oporne zaś mogą kontynuować wzrost i namnażanie się. Takie antybiotykooporne bakterie mogą rozprzestrzeniać się i wywoływać zakażenia u  innych osób, które nie przyjmowały żadnych antybiotyków.

Co to jest “niewłaściwe” stosowanie antybiotyków?

 Stosowanie antybiotyków z niewłaściwych powodów: większość przeziębień    oraz grypa wywoływane są przez wirusy, przeciwko którym antybiotyki NIE DZIAŁAJĄ. W takich przypadkach stan chorego nie poprawia się pod wpływem przyjmowania antybiotyku: antybiotyki nie obniżają gorączki ani nie łagodzą objawów, np. kataru.

W przypadku nieprawidłowego stosowania antybiotyków: na skutek skracania czasu leczenia, obniżania dawki, nieprzestrzegania właściwej częstości dawkowania (przyjmowanie leku raz na dobę zamiast, zgodnie z zaleceniami, 2 do 3 razy na dobę) stężenie leku w organizmie będzie niewystarczające; bakterie przeżyją i mogą stać się oporne.

  Należy zawsze przestrzegać zaleceń lekarza, co do sposobu, dawki i czasu trwania przyjmowania antybiotyków!

Jakie choroby wywołują bakterie antybiotykooporne?

Bakterie z wieloantybiotykoopornością mogą wywoływać szerokie spektrum zakażeń: zakażenia dróg moczowych, zapalenie płuc, zakażenia skóry, biegunkę, zakażenia krwi.

 Pacjenci w szpitalach narażeni są często na zakażenia niezwiązane z przyczyną przyjęcia do szpitala, w tym zakażenia krwi i zakażenia miejsca operowanego, na przykład zakażenia wywołane przez szczepy Staphylococcus aureus (gronkowca złocistego) oporne na meticylinę (MRSA), zakażenia krwi wywołane przez szczepy Enterobacteriaceae, ESBL-dodatnie wytwarzające beta-laktamazy o rozszerzonym spektrum substratowym ESBL lub karbapenemazy (MDR, KPC, NDM-1)- mogące niszczyć cząsteczki niektórych antybiotyków, zakażenia zastawek sercowych wywołane przez enterokoki oporne na wankomycynę oraz zakażenia miejsca operowanego i ran wywołane przez szczepy Acinetobacter baumannii oporne na karbapenemy.

  Problem antybiotykooporności

Dlaczego antybiotykooporność stanowi problem?

 Leczenie zakażeń wywoływanych przez bakterie antybiotykooporne stanowi duże wyzwanie: dotychczas stosowane antybiotyki nie są skuteczne, a lekarze muszą dobierać inne antybiotyki. Może to opóźnić rozpoczęcie właściwego leczenia pacjenta i prowadzić do wystąpienia powikłań, w tym zgonu. Pacjenci mogą także wymagać bardziej intensywnej opieki, jak również zastosowania alternatywnych i droższych antybiotyków, które mogą wywoływać większą  liczbę działań niepożądanych.

Jak poważnym problemem jest antybiotykooporność? 

Sytuacja pogarsza się w miarę pojawiania się nowych szczepów bakterii opornych względem kilku antybiotyków równocześnie (bakterie wielooporne). Bakterie takie mogą w końcu stać się oporne względem wszystkich istniejących antybiotyków. Bez antybiotyków moglibyśmy powrócić do epoki przedantybiotykowej”, w której niemożliwe byłoby wykonywanie przeszczepów narządów, stosowanie chemioterapii w leczeniu nowotworów, prowadzenie intensywnej opieki medycznej i innych zabiegów medycznych. Choroby bakteryjne rozprzestrzeniałyby się bez możliwości leczenia i prowadziły do  zgonów.

Czy problem jest poważniejszy obecnie niż w przeszłości?

 Przed odkryciem antybiotyków tysiące ludzi umierało z powodu chorób wywoływanych przez bakterie, np. na zapalenie płuc lub na zakażenia pooperacyjne. Od czasu odkrycia i wprowadzenia antybiotyków coraz większa liczba bakterii, początkowo wrażliwych, wykształciła oporność, wypracowując liczne sposoby walki z antybiotykami. Ponieważ skala oporności wzrasta, a w ostatnich latach odkryto i wprowadzono do obrotu niewiele nowych antybiotyków, problem antybiotykooporności stał się poważnym zagrożeniem  dla zdrowia publicznego.

Co można zrobić, by rozwiązać ten problem?

Każdy z nas jest odpowiedzialny za utrzymanie skuteczności antybiotyków. Odpowiedzialne stosowanie antybiotyków może pomóc w powstrzymaniu rozwoju opornych bakterii i utrzymaniu skuteczności antybiotyków na użytek przyszłych pokoleń. W związku z tym ważne jest, by wiedzieć, kiedy stosowanie antybiotyków jest właściwe i jak stosować je w sposób odpowiedzialny.

 Zorganizowane już w niektórych krajach kampanie zwiększania  świadomości społecznej zaowocowały zmniejszeniem  zużycia antybiotyków.

Każdy z nas może odegrać ważną rolę w zmniejszaniu antybiotykooporności:  

Pacjenci:

• Przyjmując antybiotyki należy przestrzegać zaleceń lekarza.
• Jeśli to możliwe, należy zapobiegać zakażeniom, poprzez szczepienia.
• Należyregularnie myć ręce oraz ręce dzieci, na przykład po kichnięciu lubzakasłaniu, przed dotknięciem innych przedmiotów lub ludzi.
• Antybiotykinależy stosować wyłącznie na podstawie recepty, nie używać pozostałościz poprzedniej kuracji, ani antybiotyków nabytych bez recepty.
• Należy zapytać farmaceutę co zrobić z niewykorzystanym lekiem.

 Lekarze:

• Należy przepisywać antybiotyki wyłącznie wówczas, gdy jest to konieczne, na podstawie rekomendacji opracowanych zgodnie z EBM opartych na dowodach. Jeśli to możliwe, należy przepisywać antybiotyk o wąskim spektrum działania, a nie antybiotyk o szerokim spektrum.
• Antybiotyk w Polsce może być przepisany wyłącznie przez lekarza.
• Należy wyjaśniać pacjentom, jak uzyskać ulgę w objawach przeziębienia i grypy bezstosowania antybiotyków.
• Należy tłumaczyć pacjentom, dlaczego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących leczenia antybiotykiem.